Zaman ve mekân kavramlarının Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Beş Şehir denemesine yansıması

Ahmet Hamdi Tanpınar 1901 yılında İstanbul'da doğdu. Babasının kadılık yapmak üzere gittiği şehirlerden, Ergani, Sinop, Siirt, Kerkük ve Antalya'da çocukluk yıllarını geçiren Tanpınar, yazarlığın ilk temellerini bu şehirlerde atar. Şairlik hayatının ilk temelleri de Antalya'da atılır, Liseyi de Antalya'da bitirdikten sonra, yükseköğrenim görmek için İstanbul'a giden yazar 1919 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine girer. Mehmed Fuad Köprülü, Yahya Kemal gibi hocalardan ders alır, 1923 yılında fakülteyi bitirip öğretmen olarak Erzurum Lisesi'ne atanır. 1926'da Konya, 1927'den 1932'ye kadar Ankara'da, 1932 yılında da İstanbul'da öğretmenlik yapar. Yahya Kemal ve Ahmet Haşim'le birlikte Paul Valéry, Marcel Proust, Bergson, Baudelaire, Mallarme, Gerard de Nerval, Hoffman, Edgar Allan Poe, Goethe, Dede Efendi, Mozart, Beethoven, Bach'da sanatında etkili isimlerdir. İçlerinde en fazla etkisini gördüğü dil, estetik ve mükemmeliyetçiliğiyle Yahya Kemal'dir. 1937 ve 1962 yılları arasında edebiyatın her türünde eser veren Tanpınar'ın birçok eseri de ölümünden sonra yayınlanmıştır. Deneme türünde yaşarken yazdığı "Beş Şehir" adlı incelemeye konu eseri ise; çocukluğundan öğretmenlik yıllarına, şairliğine, yazarlığına, estetikten mimari ve sanat anlayışına kadar kendisiyle, yaşadığı dönemle, mimari eserlerden ruhani konulara bir vakanüvis tavrı göstermiş olan yazarın, diğer eserlerinde edebi tür kalıplarından dolayı tam olarak görülemeyen taraflarıyla birlikte; hayata ve sanata olan felsefi yaklaşımı özgürce verebildiği bir eserdir. Deneme türünün verdiği rahatlıkla kimi zaman okuyucuya bir sanat tarihi konferansı verirken, bazen de bir su başına oturup geçmişi yad eder. Çoğu zaman övdüğü Evliya Çelebi'nin yeri gelir; "Canım Evliya" diye başlayan gülümseten hayalci taraflarını anlatır. Ayrıca Proust ve Bergson gibi isimlerin yazın ve felsefi alandaki zaman ve mekân anlayışlarında Ahmet Hamdi Tanpınar'a olan etkileri de eserde açıkça görülmüştür.

Ahmet Hamdi Tanpınar was born in 1901 in Istanbul. Spending his childhood years in the cities where his father served as a judge Ergani, Sinop, Siirt, Kerkük, Antalya Tanpınar laid the initial foundations of his writing in these places. The beginnings of his poetic career also took root in Antalya. After completing high school in Antalya, he moved to Istanbul for higher education. In 1919, he enrolled at Istanbul University's Faculty of Literature, studying under mentors like Mehmed Fuad Köprülü and Yahya Kemal. He graduated in 1923 and began teaching at Erzurum High School. He taught in Konya in 1926, Ankara from 1927 to 1932, and Istanbul in 1932. Influential figures in his artistic development include Paul Valéry, Marcel Proust, Bergson, Baudelaire, Mallarme, Gerard de Nerval, Hoffman, Edgar Allan Poe, Goethe, Dede Efendi, Mozart, Beethoven, and Bach, with Yahya Kemal being the most influential in terms of language, aesthetics, and perfectionism.Tanpınar produced literary works across various genres between 1937 and 1962. Many of his works were published posthumously. His essay "Five Cities," written during his lifetime, explores various aspects of his life, from childhood to teaching years, from being a poet to a writer, encompassing aesthetics, architectural appreciation, and spiritual matters. This work allows readers to see facets of the author that might have been obscured by literary conventions in his other works. It freely presents his philosophical approach to life and art. In the essay form, he occasionally gives the reader an art history lecture while at other times sits by a stream reminiscing about the past. He often praises Evliya Çelebi, portraying the whimsical aspects with phrases like "Dear Evliya." Furthermore, the influences of figures such as Proust and Bergson on Tanpınar's understanding of time and space in both literature and philosophy are evident in this work."Five Cities," which exhibits Tanpınar's panoramic view of life and art, providing glimpses into his philosophical contemplations, might not be fully grasped due to the literary conventions prevalent in his other works. The essay, through the freedom offered by its genre, paints a vivid picture of Tanpınar's wide-ranging thoughts and influences.